Hoe schrijf je een goede uitvaartspeech?

Misschien vraag je je af: wat heb je met dit onderwerp? Het simpele antwoord: een biografie en een uitvaart hebben een natuurlijke verbinding. Het levensverhaal dat de overledene achterlaat biedt namelijk een afronding die bij het afscheid (beknopt) uitgerold mag worden.

De sfeer bij een uitvaart zou idealiter een waardige afronding mogen zijn voor de biografie van de man of vrouw die in de kist onderwerp van aandacht is. De toespraak mag daar naar mijn idee niet bij ontbreken, bij voorkeur uitgesproken door mensen die echt iets betekend hebben in het leven van de overledene. Maar wat is een goede uitvaartspeech? Voor wie hou je die? Doe je het voor de overledene of voor de nabestaanden? Hoe toon je als spreker oprechte betrokkenheid? Moet je per se een goede spreker zijn? Moet je er lef voor hebben? En wat moet je vooral niet doen?

De betekenis van een toespraak

Kun jij de laatste uitvaartdienst nog voor de geest halen? Dan herinner je je wellicht ook de toespraken die daar ten gehore werden gegeven. Hebben ze indruk gemaakt? kun je ook duiden waarom? Er kunnen verschillende redenen zijn waarom een toespraak goed landt. Enkele daarvan zijn: de oprechtheid waarmee het uitgesproken wordt, de juistheid van het betoog, de stijl komt overeen met wat de overledene graag zou willen, het is erg herkenbaar wat er gezegd wordt, het is een waar eerbetoon.

Bepalende factoren bij een toespraak

De toegevoegde waarde van een toespraak wordt bepaald door meerdere factoren. Twee daarvan springen er wat mij betreft uit: de retorische bekwaamheid van de spreker en de sociaal/emotionele betrokkenheid, die zichtbaar, en vooral voelbaar is.

De retorische bekwaamheid zegt iets over het overbrengen van de boodschap. De intentie is voelbaar en duidelijk. Dat vraagt spreekkunst. Iemand die het verhaal op een innemende manier vertelt, wordt gewaardeerd.

Wat het tonen van emoties betreft kan het twee kanten op gaan. Het kan teveel maar het kan ook te weinig. Teveel emoties doen afbreuk aan de inhoudelijke boodschap die moet worden overgedragen. De spreker is dan slecht te verstaan, of simpelweg niet te volgen. Wie te weinig emoties toont verliest draagvlak bij de toehoorders/nabestaanden. De vraag die dan al snel opkomt is: hoe echt meent deze spreker het….? Het is dus als spreker de kunst om een goede balans tussen die twee te vinden.

Welke types sprekers zijn te onderscheiden?

Om de kwestie rond emotie en bekwaamheid in een wat ordelijk perspectief te plaatsen, onderscheid ik grofweg vier typen spreker:

  • de spreker is duidelijk geëmotioneerd en levert gelijktijdig een indrukwekkende overdracht.
  • de spreker is overmand door emoties, maar wat er gezegd wordt is nauwelijks te volgen.
  • de spreker heeft de emoties goed in de hand en weet een indrukwekkende speech af te geven.
  • de spreker heeft de emoties weliswaar goed in de hand, maar wat er gezegd wordt komt niet goed over.

Duidelijk mag zijn dat de spreker die in dit rijtje de meeste waardering zal oogsten bij de toehoorders te vinden is onder de beschrijving van type a) en c). Type d) lijdt aan een gebrek aan empathie of een gebrek aan bekwaamheid in het spreken. Type b) zou kunnen overwegen om zijn verhaal door een ander te laten vertellen. Overmand zijn door emoties is voor niemand fijn. Is de spreker al begonnen en wordt deze dan overmand, dan kan in ieder geval de uitvaartondernemer het overnemen. Mits de tekst uitgeschreven is. Op de optie van uitbesteden van tekst kom ik later op terug.

Veel draait om emotie en inhoud

Als je het bovenstaande rijtje op je laat inwerken, voel je al meteen dat er twee belangrijke factoren zijn: enerzijds is dat de mate waarin iemand zijn emoties in de hand weet te houden. Anderzijds is dat het vermogen om qua inhoud en overdracht van toegevoegde waarde te zijn. Wat die inhoud betreft gaat het er om dat je iets zegt dat door de toehoorders herkend wordt. En dat het zodanig wordt gebracht dat het op een natuurlijke manier binnenkomt, oftewel: dat het resoneert.

Voor wie doe je het?

Een andere vraag waar bij stil gestaan mag worden is: voor wie doe je het? Wie dat als spreker goed in gedachten houdt zal het verhaal al snel meer focus kunnen geven. Naar mijn idee zijn er voor het beantwoorden van deze vraag drie partijen te onderscheiden: de toehoorders, de overledene en de spreker zelf.

Het meest nobele motief wat je als spreker kunt hebben is dat je daadwerkelijk recht wilt doen aan de overledene en de toehoorders. Wie uitstraalt dat hij met zijn speech graag iets wil betekenen voor de nabestaanden, doet het goed. De gesproken woorden helpen de toehoorders om de gememoreerde gebeurtenissen te herbeleven. Ze voelen zich er in een bepaalde mate verwant mee. Hoe meer dat lukt, hoe troostrijker dat is.

Je eigen verliesverwerking

Het uitvoeren van een uitvaartspeech levert ook zekere voordelen op voor de spreker zelf. Door een toespraak te houden ben je namelijk deels bezig met je eigen rouwverwerking. Dat komt deels omdat je daarmee de betekenis van de overledene voor je zelf in een kader zet. Het levert een gevoel op dat je iets goeds doet, iets dat de relatie met de overledene weerspiegelt. Die weerspiegeling is rouwverwerking. En omdat je dit hardop doet en ten overstaan van toehoorders, heeft dit een extra impact.

Bruiloften zijn uitvaartplechtigheden ankerpunten in het collectief familiegeheugen. En geloof me, zelfs als je denkt dat je familiebanden marginaal zijn, je mag nooit de impact daarvan op je eigen plek in het bestaan onderschatten. Ieders plek in de familie is medebepalend voor iemands identiteit. En identiteit, ons zelfbeeld, dat is ons heilig. We doen er, overigens veelal onbewust, veel moeite voor om die in stand te houden.

Op dit podium blijf je nederig

Dit is een tip voor mensen die prestige hoog hebben staan in hun kenwaarden. Bewust indruk willen maken zullen de meest weldenkende mensen in een uitvaartplechtigheid niet snel doen. Je gaat daar niet heen om de show te willen stelen of om het publiek nu eens goed te gaan vermaken. Natuurlijk mag je moeite doen om je voordracht goed te laten lopen, maar als je publiek vindt dat je doorslaat krijg je het als een boemerang terug. De kans dat je sprekersinitiatief (incluis je vermeende welbespraaktheid) contraproductief uitwerkt is groot.

Bestaat er een checklist voor uitvaartspeeches?

Dan komen we op de inhoud. Wat moet je zeggen tijdens een uitvaartdienst? Welke dingen vertel je tijdens een crematie of begrafenis? Welke niet? Dat zijn vragen die veel mensen bezighoudt. Ik heb niet een uitputtend antwoord maar hierna volgen enkele tips.

Relatie

Laat blijken hoe de relatie was tussen jou als spreker en de overledene. Expliciet en impliciet. Vertel wat de overledene voor jou betekend heeft, op welke manier hij of zij impact heeft gehad op jouw leven. En waarom was dat zo? Er zijn vast gebeurtenissen die nog in je geheugen gegriefd staan. Dit is uiteraard heel persoonlijk en geeft mooi weer waarom de overledene zo belangrijk was voor jou. Maak een zorgvuldige selectie van die gebeurtenissen en memoreer ze, als het even kan op een een beetje bloemrijke manier.

Wat maakt de overledene speciaal

Vertel waarom jij de overledene bewondert, bijvoorbeeld om wat hij gedaan heeft voor anderen, voor -bijvoorbeeld- zijn carnavalsvereniging, voor de maatschappij, voor zijn werk, voor de buurt, voor zijn land. Noem enkele markante wapenfeiten, zoals de hulp die hij bood aan specifieke anderen, de prestaties die hij heeft geleverd in de politieke vereniging waar hij lid van was, zijn aanstekelijke lach, zijn optimisme, de dingen waar hij steevast het goede voorbeeld mee gaf, waarmee hij jou geïnspireerd heeft, welk zetje je in je rug kreeg van hem bij een belangrijke beslissing, de goede raad die je kreeg bij dilemma’s die je tegenkwam, de hulp die hij bood als jij het ergens moeilijk mee had, de keren dat je door het oog van de naald kroop met deze persoon. Dit rijtje is eindeloos. Het moet gek lopen willen dit soort gebeurtenissen niet vanzelf boven komen. Forceer dit niet, laat het op een organische manier, via associatief denken, naar boven komen.

Memoreer dierbare momenten

Je spreektijd bij een uitvaartplechtigheid is afgebakend. Het gaat er dus om dat jij in die beperkte tijd goede keuzes maakt over de punten die je naar voren brengt. Wat het goed doet is bepaalde memorabele gebeurtenissen te benoemen. Dat kunnen zowel kleine als grote dingen zijn, zoals in het rijtje hierboven.

Een spreker die kan aangeven wat nu echt tekenend was voor die specifieke gebeurtenis, plus het gevoel dat daarbij hoort, doet het goed. Geef aan wat die gebeurtenissen betekenden, in emotioneel, affectief, sociaal en (zelfs) cognitief opzicht. Welke gevoelens zag je toen bij de persoon naar boven komen: had hij plezier, was hij trots, of was er juist schaamte …of iets anders. Het benoemen van die gevoelens geeft een mooi beeld van wie de persoon was, waar die zich druk om maakte, waarin die plezier in had enz. Als je dat goed weet weer te geven doe je het goed als spreker.

Stapsgewijs komt het neer op dit schematisch weergegeven rijtje: beschrijf gebeurtenis -geef de context -vertel wat daarin opvalt – benoem resultaat/gevolg.

Humor

Dat zou je niet meteen verwachten in deze categorie maar het mag best. Pas, als het even kan, ook humor toe, in de vorm van komische momenten, grappige voorvallen, de dingen waar je altijd om kon lachen toen de persoon nog leefde. Dat is gepaster naarmate de overledene zelf ook iemand was die van humor hield. Stap in ieder geval niet te snel in de aanname dat humor ‘not done’ is, omdat een uitvaart triest is en puur plechtig moet zijn. Vergeet niet, dat het ook herdenken is. De indachtige wensen van de overledene behoren hierin wat mij betreft leidend te zijn.

Het leven mag gevierd worden

Als je het goed beschouwt sta je tijdens een uitvaartplechtigheid eigenlijk stil bij het leven dat de overledene geleefd heeft. Dan heb je het over de dingen waar de overledene dankbaar voor was, de betekenisvolle dingen, daar zit ook een stuk vieren in. Het leven van die persoon, wie die was, dat mag op deze gebeurtenis gevierd worden. De mate van uitbundigheid waarin dat tot uitdrukking komt verschilt per cultuur en per geloof.

Misschien dat deze vraag je verder helpt: wat zou jij zelf willen bij jouw uitvaart? Dat iedereen alleen maar zit je grienen om je overlijden? Of mag er ook een glimlach tevoorschijn komen als er zaken worden aangehaald waar jij plezier en lol om had? Ga er maar vanuit dat jouw antwoord op deze vraag, ook voor het merendeel van de mensheid geldt.

Wat als je door emoties overmand bent?

Wat nu als jij overweegt te gaan spreken, maar je behoort tot de categorie mensen die door emoties overmand wordt door het overlijden. En dat je om die reden vermoedt dat een uitvaarttoespraak je waarschijnlijk niet gaat lukken. In dat geval kun je drie dingen doen:

  • Je kunt besluiten het niet te doen. Het hele idee van je afzetten.
  • Je kunt er voor kiezen een tekst op papier te zetten en iemand anders het laten voordragen.
  • Je verzamelt al je moed en kracht en je neemt plaats achter het katheder. Je kunt besluiten het toch te doen.

Mensen die zwaar onder het overlijden van een dierbare gebukt gingen zie je uiteindelijk vaak toch naar het spreekgestoelte gaan. Ze schrapen al hun moed, kracht en vastberadenheid bij elkaar en gaan er voor. De wil bij die mensen om het te doen is dan groter dan de angst voor onbekwaamheid of andere nadelige consequenties van het niet doen.

Bedenk, dat dit een uniek moment is dat in een zucht voorbij vliegt. Je zou eeuwig spijt kunnen hebben als je dat moment niet pakt. Mijn tip: laat je eventueel ondersteunen door een vertrouweling, iemand die naast je staat met een arm om je heen. Of: vraag advies bij je uitvaartondernemer, daar is die voor.

Wat als je je niet bekwaam voelt?

Het kan ook zijn dat jij behoort tot de categorie mensen die wel de emoties voldoende onder controle zou kunnen houden, maar simpelweg niet weet, of twijfelt, over hoe je zoiets aanpakt. Misschien heb je er weinig ervaring mee of vind je het gewoon te spannend. Ook voor deze mensen zijn er keuzes. Uitbesteden is daar een van.

Voordelen van uitbesteden

Wil je het wel zelf doen, maar heb je moeite met schrijven, dan is het uitbesteden van de toespraak helemaal zo gek niet. Zoek een vertrouweling uit die op dit terrein bekwaam is. Geef die persoon de input die hij nodig heeft, dat gebeurt in de meeste gevallen via een vraaggesprek. De persoon die jij voor dit doel kiest, legt jou de juiste vragen voor, waarna jouw antwoorden daarop vanzelf leiden tot een mooie tekst. Het moet wel voelen als jouw woorden, maar daar kun je op wijzen of dit zelf aanpassen.

Wat je noteert zijn bijvoorbeeld bijzondere gebeurtenissen met de overledene waar je goede herinneringen aan hebt. Vul dat aan met enkele typeringen over hoe jij de persoon omschrijft. Geef aan wat hij of zij voor jou betekend heeft, wat je aan die persoon te danken hebt, en waarom je deze persoon altijd zult blijven herinneren.

Tip: zet deze punten op een rijtje en laat die uitschrijven in een speech door een specialist. Heb je zo iemand niet in de buurt dan heb ik wel een goed adresje voor je. Bel of mail me gerust. Als de tekst klaar is en jij kunt je er in vinden, dan ga je oefenen. Daarna, op het belangrijke moment kun je prima voor de dag komen met je toespraak.

Criteria voor de uitvaartspeech

Als je besluit er wel zelf aan te beginnen is deze vraag relevant: waar moet een goede uitvaartspeech aan voldoen? Een uitvaartspeech moet idealiter authentiek zijn, moet echt zijn en dus moet het zo oprecht mogelijk worden gebracht. Uit het hart. Een speech is van waarde als aan de volgende punten voldaan wordt:

  • het moet herkend worden, dus op waarheid berusten,
  • een zekere nieuwswaarde maakt het extra boeiend, iets wat je vertelt dat nog niet bekend was bij bepaalde personen.
  • een persoonlijk belang dienend. Dat laatste komt misschien wat typisch over, maar wat ik bedoel is dat mensen. met name uit de eerste graad nabestaanden, zich geëerd voelt door wat je memoreert. Bijvoorbeeld omdat je ook die specifieke persoon noemt in de context van het leven van de overledene. Hierbij moet je dan wel weer opletten dat jouw aandacht voor die eerste graad nabestaanden een evenredig verdeeld is.

Een uitvaarttoespraak moet waarheidsgetrouw zijn. Ga bij twijfel niet inhalen. Als je niet zeker bent van een feitelijke gebeurtenis of een aspect daarvan (jaartal, plaats, namen van personen, voorvallen etc) kun je dat het beste eerst bij een betrouwbare bron verifiëren. Voorkom dat je beweringen doet die in de ogen van nabestaanden niet juist, of twijfelachtig zijn, want daarmee ontkracht je je toespraak. Je komt dan over als iemand die zijn huiswerk niet goed gedaan heeft.

De overledene staat in de hoofdrol. Bij alles wat je zegt mag beslist niet uit het oog verloren worden dat de overledene centraal staat. Alles draait om de persoon die opgebaard ligt, dus laat dat ook blijken met jouw verhaallijn. Dat neemt niet weg dat je de relaties met significante personen voor de overledene mag aanhalen, maar doe dat als ondersteunend verhaalelement.

Blijf zelf bescheiden. Je eigen rol, in alle contexten die je met de overledene memoreert, mag je bescheiden houden. Jouw persoon neemt een ondergeschikte rol aan ten opzicht van de persoon die opgebaard ligt.

Emotionele oprechtheid. Niet alleen de inhoudelijkheid moet kloppen, ook het emotionele deel, de emoties die getoond worden mogen niet van twijfelachtige aard zijn. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat de spreker met veel nadruk aangeeft dat de overledene op een bepaald punt voor jou een verschil maakt. Iets significants. Als dit te veel wordt aangezet, met te veel dramatiek, kan het ongeloofwaardig lijken. Wil je als spreker toch duidelijk maken hoeveel de overledene voor jou betekende, geef er dan context bij. Daaruit blijkt welke rol de overledene precies gehad heeft en waarom dat zo belangrijk is geweest. Door details te benoemen, sfeer te omschrijven of bijkomstige zaken te vermelden gaat het verhaal tot de verbeelding spreken en kan het publiek het goed plaatsen.

De relatie tussen spreker en overledene. De relevantie tussen de spreker en de overledene moet duidelijk worden gemaakt voor de toehoorders. Ben je een buurman, iemand die hem op de camping in Frankrijk heeft ontmoet, of een collega…vermeld het even. Tip: naarmate de relationele afstand groter is mag de speechduur korter worden. Dat is anders als je de enige spreker bent. Hoe closer de relatie is geweest, hoe groter de kans dat de toehoorders respect opbrengen voor het verhaal en de spreker. Daarom adviseer ik: benoem in een vroeg stadium, de relatie die je hebt met de overledene.

De categorieën relaties zijn te verdelen in: eerste graad: partner, familie/gezinsleden, tweede graad: vrienden, collega’s, zakenpartners, buren en kennissen, derde graad: alle relaties die verder dan de twee graad staan.

Wanneer heb je recht van spreken?

Een andere vraag die uit het voorgaande voortvloeit: hoe ver moet je gaan in de categorie na de tweede graad om iemand nog het woord te geven? Wie heeft recht van spreken? Dat is natuurlijk altijd een persoonlijke keuze, waarbij de uitvaartondernemer die de dienst leidt een sterke regierol heeft. Die weet hoeveel tijd er nog beschikbaar is en kent de wensen van de directe nabestaande. Het kan zijn dat de uitvaartondernemer het open mag houden en vraagt aan de zaal of er nog iemand is die iets wil zeggen.

Zelf vind ik het belangrijk dat in de perceptie van de toehoorders duidelijk is dat de spreker recht van spreken heeft. De spreker moet dus positie hebben.

De Film van je Leven als deel van de uitvaartspeech

Als biograaf gaat mijn werk over het in kaart brengen van iemands leven. Ik maak levensportretten van mensen die nog volop in het leven staan. Tijdens de video opname van die levensverhalen ruim ik altijd een momentje in, waarin ik vraag of de hoofdpersoon iets speciaals zou willen zeggen in de camera, alsof hij een eigen afscheidsspeech geeft. Hij richt dan denkbeeldig het woord tot de mensen in de aula van het fictieve uitvaartcentrum. Dan laat ik hem vertellen waar hij dankbaar voor is geweest, wat het leven hem gebracht heeft, welke levenslessen hij meeneemt, wie hij wil eren enz. Dat stuk film is geschikt om te gebruiken bij de uitvaartdienst.

De stap tussen een levensverhaal van iemand filmen en een levensverhaal verwerken in een uitvaartspeech ligt, merkwaardig genoeg, in elkaars verlengde. Dat maakt dan ook dat ik op het gebied van uitvaarttoespraken iets zou kunnen betekenen voor mensen die net een dierbare verloren zijn. Behoor je tot die categorie en heb je weinig tijd of twijfel je of je er in slaagt om zelf een passende afscheidstoespraak te schrijven? Je kunt mij benaderen met deze vraag en dan kunnen we snel genoeg bepalen of ik iets kan betekenen.

 

 

 

 

Andere blogs:

Het persoonlijke verhaal van Rob Overgaauw

Het persoonlijke verhaal van Rob Overgaauw

Rob Overgaauw heeft zelf een gevarieerd leven. Althans, dat vindt hij zelf. In zijn carrière heeft hij genoeg werkgevers en opdrachtgevers van binnen mogen zien. Bij al die bedrijven draaide het veelal om performance van mensen. Sinds 2012 richt hij de lens nog dichter op de mensen die hij ontmoet en filmt de levensverhalen die ze hem zelf vertellen. In deze uitgebreide bio lees je hoe dat gegaan is.

Wat is jouw raison d’être?

Wat is jouw raison d’être?

Wie kent het niet. De indringende vraag: wat doe ik hier? Wat is de reden van mijn bestaan? Vaak gebeurt dat op momenten in een mensenleven dat het er om spant. Dat er iets ingrijpends aan de hand is. Ook voor mensen die zich afvragen: waar doe ik het eigenlijk voor? Wat de reden ook is, de vraag bestaat. Gelukkig zijn er sowieso heel veel grote denkers die zich er ook mee bezig hebben gehouden en houvast geven aan de zoekers. Overweeg jij een biografische film te laten maken? Dan is het antwoord op deze vraag heel interessant, vooral omdat het zo persoonlijk is. Maar het hoeft natuurlikjk niet, iedereen is vrij om zelf te bepalen wat hij in zijn of haar biografische film achterlaat. Het is jouw voetafdruk en van niemand anders.

Leven na de dood: Hoe technologie onze verhalen blijvend maakt

Leven na de dood: Hoe technologie onze verhalen blijvend maakt

Ontdek hoe technologische vooruitgang hologrammen en AI combineert om digitale versies van mensen te creëren die zelfs na hun dood kunnen communiceren. In deze blog bespreken we de mogelijkheden van digitale nalatenschap, ethische vragen en inspiratie uit de Black Mirror-aflevering ‘Be Right Back’. Leg je levensverhaal vast en maak een blijvende herinnering voor toekomstige generaties met defilmvanjeleven.nu. Lees meer over de kracht van verhalen en de toekomst van holografische interacties.”

Eindigheid en betekenis: een moderne kijk op tijd en ons bestaan

Deze blog gaat n op de vraag hoe wetenschap en filosofie ons helpen omgaan met vragen over tijd, sterfelijkheid en betekenis. Wetenschappers zoals Brian Greene beschrijven het onvermijdelijke einde van het universum, zoals de thermische dood of het tijdperk van zwarte gaten, en benadrukken hoe deze vergankelijkheid ons aanspoort betekenis te vinden in ons leven. Filosofen zoals Martin Heidegger richten zich op de menselijke ervaring van tijd en onze verantwoordelijkheid om authentiek te leven, geworteld in het besef van onze sterfelijkheid. De dialoog tussen wetenschap en filosofie laat zien hoe objectieve eindigheid en subjectieve reflectie elkaar aanvullen. Het relativeren van dagelijkse zorgen en het actief construeren van betekenis staan hierbij centraal. Hoe ga jij om met het fenomeen eindigheid? Wat denk je: heeft het invloed op de manier waarop je je leven hebt ingevuld en nog zult doen?